2023_GR_00096 - Handhavingsprioriteiten ruimtelijke ordening en milieu - Goedkeuring

Handhaving is een belangrijk aspect van het omgevingsbeleid. Zonder in te zetten op handhaving bestaat de kans dat het gekozen beleid dode letter blijft.

Omgevingshandhaving is erop gericht om de goede ruimtelijke ordening te bewaren, mens en milieu te beschermen, de leefkwaliteit in het algemeen te verbeteren en misdrijven en inbreuken in de toekomst te vermijden. Handhaving is geen doel op zich, maar een middel om het doel te bereiken. Bij de aanpak van schendingen primeert de redelijkheid. Om effectief tot een goede ruimtelijke ordening te komen en onaanvaardbare risico’s of hinder voor mens en milieu te vermijden, zijn preventie en herstel belangrijker dan sancties.

Het uitwerken van een handhavingsbeleid, inzake milieu en ruimtelijke ordening, én het uitschrijven van specifiek prioritair aan te pakken omgevingsproblemen binnen de eigen gemeente, geeft aan dat wordt geïnvesteerd in een beter milieu, een betere ruimtelijke ordening, een betere omgeving,…

Aangezien het inzetten van mensen en middelen beperkt is, moeten prioriteiten bepaald worden en moet een keuze gemaakt worden van de in te zetten instrumenten. Dit geldt voor alle handhavingsactoren (gewest, gemeente, intergemeentelijke dienstverlening, parket en politie). Onze gemeente is tevens aangesloten zowel bij de intergemeentelijke dienstverlening inzake milieuhandhaving als bij deze inzake handhaving ruimtelijke ordening.

Het handhavingsbeleid is een belangrijk instrument om de  vooropgestelde doelstellingen inzake ruimtelijke ordening en milieu te bereiken en te ontwikkelen en vormt tegelijk een duidelijk, transparant kader waarbinnen gewerkt wordt. Dat kader wordt bij voorkeur gedragen en mede verdedigd door het lokaal bestuur, de Lokale Politie Kempen Noord-Oost (team milieu), intergemeentelijke dienstverlening handhaving van IOK, dienst grondgebiedszaken, het Vlaamse Gewest (in het bijzonder afdeling Handhaving) en het parket. Uiteraard mag dit niet strak geïnterpreteerd worden en moet het vatbaar zijn voor aanpassingen volgend op gewijzigde wetgeving of gewijzigde lokale noden.

Sedert de inwerkingtreding van het Handhavingsdecreet Omgeving zijn de bevoegdheden op gebied van handhaving ruimtelijke ordening overgeheveld naar de burgemeester en/of de gemeentelijk stedenbouwkundig inspecteur. Het college van burgemeester en schepenen heeft nog slechts een beperkt aantal bevoegdheden, zodat handhaving geen accessoire bevoegdheid meer is van het college van burgemeester en schepenen. Dit betekent dat de gemeenteraad, die volheid van bevoegdheid heeft, bevoegd is om de handhavingsprioriteiten van de gemeente Arendonk goed te keuren.

Intergemeentelijke dienstverlening handhaving - IOK

In het kader van milieuhandhaving bestaat reeds sinds 2012 een intergemeentelijke dienstverlening. Op 8 juni 2012 werd de Interlokale Vereniging Milieuhandhaving Kempen (IVMK) opgericht waarin zowel gemeenten, politiezones als IOK participeren. 

Op 1 maart 2018 trad de nieuwe regelgeving rond handhaving ruimtelijke ordening in werking. Het wettelijke handhavingskader voor ruimtelijke ordening werd hierdoor meer afgestemd op de milieuhandhaving en voorziet dat naast de agenten en officieren van gerechtelijke politie nu ook verbalisanten ruimtelijke ordening, gemeentelijke stedenbouwkundige inspecteurs en burgemeesters kunnen optreden als lokale handhavingsactoren. De verbalisant en de stedenbouwkundige inspecteur kunnen ook intergemeentelijk worden aangesteld.

De gemeenteraad van Arendonk besloot op 11 maart 2019 om deel te nemen aan de intergemeentelijke dienstverlening handhaving ruimtelijke ordening van IOK en verzocht het college om de personeelsleden van IOK die als stedenbouwkundige inspecteur en als verbalisant ruimtelijke ordening worden voorgedragen en intergemeentelijk zullen optreden, aan te stellen als gemeentelijke stedenbouwkundige inspecteur en verbalisant ruimtelijke ordening.

De dienstverlening van IVMK werd intussen ingebed in de intergemeentelijke dienstverlening handhaving van IOK. Binnen deze intergemeentelijke dienstverlening treedt de interlokale milieutoezichthouder op het grondgebied van de deelnemende gemeenten op, hierin bijgestaan door experten van de juridische dienst van IOK.

Ruimtelijke ordening

De gemeente Arendonk voert al sinds 2015 een strikter beleid inzake de onvergunde weekendverblijven. Dat beleid werd vast gelegd in het handhavingsplan ruimtelijke ordening inzake weekendverblijven in Arendonk. Dat handhavingsplan werd goedgekeurd door de gemeenteraad op 26 juni 2017, is thans nog steeds in gebruik en wordt behouden.

Op 6 april 2022 vond een handhavingsoverleg omgeving plaats binnen de politiezone Keno, waarop onder meer de handhavingsplannen en prioriteiten van de betrokken gemeenten werden besproken.

Milieu

Voor milieu werden tot op heden nog geen lokale handhavingsprioriteiten vastgesteld. Op 22 december 2022 werd Jasper Foets, omgevingsambtenaar milieu, aangesteld als lokaal toezichthouder milieu.

Waar handhaving – ook in onze gemeente – in het verleden meestal reactief plaats vond naar aanleiding van klachten, leidt een meer proactieve aanpak tot het realiseren van een goede ruimtelijke ordening. Hiertoe kunnen doelstellingen en actiepunten opgemaakt worden, rekening houdende met de beschikbare mensen en middelen. Het vastleggen van prioriteiten is het belangrijkste en eerste te hanteren toetsingscriterium bij het inzetten en voortzetten van een handhavingstraject. Het oplijsten van prioriteiten betekent dat men keuzes moet maken, men kan niet alle schendingen opnemen in de prioriteitenlijst.

Prioriteiten worden zowel op gewestelijk als op gemeentelijk niveau vastgelegd, waarbij rekening gehouden wordt met het subsidiariteitsbeginsel. Bij het opmaken van de gemeentelijke prioriteiten wordt rekening gehouden met de vastgelegde gewestelijke prioriteiten (bijlage omgevingshandhavingsprogramma 2023):

1. handhaving van de normen inzake de instandhouding van biodiversiteit (kapmachtigingen, vegetatiewijzigingen, jacht, pesticiden, naleving beheerovereenkomsten, mest)
2. handhaving van de normen inzake de reductie van de emissies van broeikasgassen
3. handhaving van de normen inzake stikstof
4. aanpak van de droogteproblematiek (illegale grondwaterwinningen, onttrekkingen oppervlaktewater, drainage SBZ)
5. handhaving in functie van een duurzaam beheer van materialenkringlopen en afvalstoffen
6. het doen naleven van de emissie- en kwaliteitsnormen voor gevaarlijke en bioaccumuleerbare stoffen in water, lucht en bodem
7. handhaving inzake het behoud en herstel van de goede ruimtelijke ordening (gebiedsbestemmingen, bufferzones, milieu-overlast, verhardingen en reliëfwijzigingen en verwijderen groenelementen en ontbossingen)

Volgende schendingen worden binnen de gemeente Arendonk voor ruimtelijke ordening als prioritair aangeduid:

1. Schendingen m.b.t het wijzigen van het aantal woongelegenheden en m.b.t. onvergunde woongelegenheden.
   Hieronder zijn correct gemelde zorgwoningen niet begrepen, maar wel bv. woongelegenheden in bijgebouwen, opsplitsingen van woningen in meerdere woongelegenheden, kamerwoningen ... Deze schending kan gekoppeld worden aan een woningkwaliteitsonderzoek als blijkt dat de woongelegenheid niet voldoet aan de vereist woonkwaliteit.
2. Schendingen tegen verleende (omgevings)vergunningen en de daarin opgenomen vergunningsvoorwaarde(n).
   Omgevingsvergunningen worden vaak voorwaardelijk verleend. De opgelegde vergunningsvoorwaarden slaan op het visueel, functioneel, landschappelijk, duurzaam … aanvaardbaar maken van een concreet project binnen de onmiddellijke omgeving en hebben als doel het evenwicht op het betrokken perceel zelf en zeker tussen percelen onderling te bewaren. Opgelegde voorwaarden zijn noodzakelijk om de vergunning te kunnen verlenen. Door het opleggen van voorwaarden geeft de vergunningverlenende overheid te kennen dan het aangevraagde zonder die voorwaarde niet vergunbaar zou zijn. De loutere miskenning van ervan is dus een voldoende basis om als prioritair op te volgen.
   Bijvoorbeeld: niet uitvoeren van waterdoorlatende funderingen en verhardingen, regenwateropvang, -herbruik en infiltratie(zones), het overschrijden van de toegestane oppervlakte verhardingen, het nalaten van de aanleg of aanplanting van groenzones en -schermen, het niet of niet correct naleven van opgelegde milieuvoorwaarden, inplanting, afmetingen, materialen, zichten en lichten, het uitvoeren van een geweigerde vergunning ...
3. Schendingen m.b.t. zonevreemde constructies en zonevreemde functiewijzigingen
   Dit betreft het verrichten van vergunningsplichtige handelingen aan of bij constructies die volgens het geldende bestemmingsplan niet in de juiste bestemming liggen. Bijvoorbeeld: een opslag of bedrijvigheid in landbouwgebied, recreatieve activiteiten in landbouwgebied (bv. manège, rijpistes), een omvangrijk milieubelastend bedrijf in woongebied, detailhandel in industriegebied, een niet-bedrijfswoning in industriegebied, constructies in natuur- of bosgebied …
4. Gecombineerde schendingen van o.a. ruimtelijke ordening, milieu, dierenwelzijn, woningkwaliteit
   Deze prioriteit omvat alle schendingen die tegelijk een schending van de regelgeving ruimtelijke ordening, de milieuwetgeving, de wet op het dierenwelzijn of de Vlaamse wooncode uitmaken.
   Bijvoorbeeld: panden of exploitaties waar de schending tegen de milieuwetgeving gepaard gaan met een schending inzake ruimtelijke ordening, wijzigen van de functie waarmee geluidsoverlast gepaard gaat, …
5. Schendingen m.b.t. ontbossingen en kleine landschapselementen
Zowel in de woonkern als in de open landschappelijke en natuurlijk waardevolle gebieden wil de gemeente het groene karakter bewaren. Daarbij wordt veel belang gehecht aan groen in het algemeen en bossen in het bijzonder. Stedenbouwkundige overtredingen m.b.t. het groene karakter, in het bijzonder ontbossingen en verwijderen van kleine landschapselementen (houtkanten, bomenrijen, bosje / bosschage, poelen, fruitboomgaarden) worden dan ook als prioritair beschouwd. Waar nodig zal in overleg worden getreden met het Agentschap Natuur en Bos (Natuurinspectie).
Het vellen van een individuele boom valt niet onder deze prioriteit.

6. Schendingen m.b.t. reliëfwijzigingen en schendingen die de waterhuishouding wijzigen
   Dit betreft het aanmerkelijk wijzigen van het reliëf van de bodem door onder meer de bodem aan te vullen, op te hogen, uit te graven of uit te diepen waarbij de aard of de functie van het terrein wijzigt of die een aanpassing van de waterhuishouding tot gevolg hebben. Het aanwezige reliëf speelt een belangrijke rol in de waterhuishouding. Wijzigingen van het reliëf kunnen leiden tot beperking van bufferings- en overstromingscapaciteit, tot versnelde afvoer van regenwater, tot verminderde infiltratiemogelijkheden ... Het betreft ook het dempen of overwelven van grachten of het aanleggen van grote (> 80 m² vrijstelling vergunningsplicht) oppervlakten aan niet waterdoorlatende verhardingen.
7. Schendingen m.b.t. een gemeentelijke stedenbouwkundige verordening.
   Het betreft overtredingen tegen de gemeentelijke parkeerverordening, de verordening oppervlaktenormen bij meergezinswoningen en de verordening kernwinkelgebied. Bijvoorbeeld: wijzigen van de functie winkel naar wonen (cf. verordening kernwinkelgebied), niet naleven van de normen van de parkeerverordening (bv. afmetingen parkeervakken, hellingen, deelauto's, bezoekersparkeerplaatsen  …) of het niet naleven van de oppervlaktenormen van meergezinswoningen (bv. kamerwoningen, netto vloeroppervlakte, vrije ruimte onder dak ...)
8. Schendingen met een ernstige impact op de openbare beleving, straatbeeld of veiligheid
   Dit betreft schendingen die tot gevolg hebben dat de beeldkwaliteit wordt aangetast. Het uitzicht vanop het openbaar domein is steeds van belang bij vergunningverlening in het algemeen en bepaalt de belevingswaarde en leefkwaliteit van een omgeving. Allerhande werken die het uitzicht van het straatbeeld in het gedrang zouden kunnen brengen, vormen een bedreiging voor het straatbeeld. Deze aspecten staan ook in direct verband met leegstand, verwaarlozing, maar ook erfgoedwaarde en architectuur.
   Bijvoorbeeld: wijzigingen aan voorgevels, reclamepanelen tegen gevels of in voortuinen, voortuinconstructies, gesloten afsluitingen in de voortuin, verhardingen/parkeerplaatsen in voortuinen, verwijderen of beschadigen van erfgoedelementen bij monumenten of bouwkundig erfgoed. 
9. Schendingen van de informatieplicht
   Bij de verkoop van een onroerend geldt een informatieplicht. Het is van groot belang dat kandidaat-kopers op een correcte, volledige en objectieve manier geïnformeerd worden over het onroerend goed. Dit zowel op vlak van de vergunningstoestand, stedenbouwkundige mogelijkheden, watertoets ... Tegen de informatieplicht werden in het verleden meermaals inbreuken vastgesteld, vandaar de opname als handhavingsprioriteit.

Binnen deze prioriteiten krijgen recente schendingen, schendingen die een combinatie van meerdere prioritaire schendingen inhouden, en herhaalde prioritaire schendingen (recidive), voorrang.

Voor schendingen op het vlak van milieu, wordt de prioriteitennota van de VHRM en de gewestelijke prioriteiten gevolgd, meer bepaald de aanpak van de droogteproblematiek en de handhaving in functie van duurzaam beheer van materiaalkringlopen en afvalstoffen.

Volgende schendingen worden voor milieu als prioritair gecatalogeerd:

1. Het ontbreken van een noodzakelijke omgevingsvergunning voor het exploiteren van een inrichting of het uitoefenen van een activiteit, zonder dat er een (begin van) regularisatie is. Bijvoorbeeld: het exploiteren van een garage of schrijnwerkerij zonder geldige milieu- of omgevingsvergunning. 
2. Gecombineerde schendingen op vlak van milieu, ruimtelijke ordening, dierenwelzijn en woningkwaliteit.
   Deze prioriteit omvat alle schendingen die tegelijk een schending van de regelgeving ruimtelijke ordening, de milieuwetgeving, de wet op het dierenwelzijn of de Vlaamse wooncode uitmaken.
   Bijvoorbeeld: het exploiteren van onvergunde ingedeelde activiteiten in een onvergund gebouw, het opslaan van grote hoeveelheden afval. Hieronder vallen ook aspecten met betrekking tot milieuhygiëne en ongedierte (bv. ratten).
3. Het niet-naleven van de bijzondere voorwaarden opgelegd in omgevingsvergunningen en aktenames voor bronbemalingen. Naast de algemene en sectorale voorwaarden worden vaak ook bijzondere voorwaarden opgenomen in de omgevingsvergunning. Deze voorwaarden worden bijkomend opgelegd om hinder en de risico's afkomstig van de exploitatie van de ingedeelde inrichting of activiteit, voor de mens en het milieu tot een aanvaardbaar niveau te beperken.
   Bijvoorbeeld: het niet uitvoeren van de opgelegde wateranalyses, het niet voorzien van de opgelegde zandvang bij een bronbemaling.
4. Schendingen met een ernstige impact en/of overlast op het milieu en klimaat. Bijvoorbeeld: het onttrekken van te veel grondwater nabij een speciale beschermingszone, het lozen van verontreinigd water in een waterloop

Binnen deze prioriteiten krijgen recente overtredingen voorrang.

Deze handhavingsprioriteiten werden voor advies voorgelegd aan de omgevingsraad. De omgevingsraad besprak de prioriteiten tijdens de zittingen van 16 februari 2023 en 25 mei 2023. De omgevingsraad verleende een gunstig advies op 25 mei 2023.

• Decreet over het lokaal bestuur van 22 december 2017, art. 2 en 40 §1.
• Titel VI van de Vlaamse Codex Ruimtelijke ordening van 15 mei 2009;
• het handhavingsbesluit Ruimtelijke Ordening van 9 februari 2018.
• het decreet betreffende de handhaving van de omgevingsvergunning van 25 april 2014;
• Het besluit van de Vlaamse Regering van 16 december 2022 tot vaststelling van het omgevingshandhavingsprogramma, vermeld in artikel 16.2.2 van het decreet van 5 april 1995 houdende algemene bepalingen inzake milieubeleid en artikel 6.1.3 van de Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening.
• Besluit van de Vlaamse Regering tot uitvoering van titel XVI van het decreet van 5 april 1995 houdende algemene bepalingen inzake milieubeleid
• Decreet van 5 april 1995 houdende algemene bepalingen inzake milieubeleid